Yaşanmışlığa tecrübe deniyor. Pek çok olayı değişik yön ve boyutlarıyla yaşamaktır tecrübe, bir diğer adıyla deneyim. Bilgelik kazandırır kişiye. Olay ve olgulardan irfani bir sonuç çıkarma becerisidir bilgelik. Her bilge, insanlık hayrına değer üretme meziyet ve niteliğine sahip midir? İşin püf noktası burası.

Yaşanmış bir kıssayı paylaşmak isterim:

Bandırmalı Tatlıcı Ali Dayı, bir gün, çocuklarının, ateş yakmak için kesilen odunlar arasından düzgün olanları ayırdıklarını görür ve onlara sebebini sorar: “Onlardan keser ve balta sapı yapabiliriz.” cevabını alır. Ali Dayı bu durum karşısında ağlar ve “Doğru olunca odunlar bile kendini ateşten kurtarabiliyor, ya insanların doğru olanları? Rabbim bizi doğruluktan ayırmasın.” der.

Tatlıcı Ali Dayı, tam bir bilgedir, işin künhüne vakıf olmuştur. Her davranış, her olay, fiziki ya da kimyasal her kural, her yasa, her olgu ve oluş; bir ayettir onun için. Kitap’ta yazması gerekmez ayetin. Biyolojinin, sosyolojinin her yasası ona O’nu hatırlatır, anlatır. O,  doğrudur, haktır. Hakk, O’nun adıdır.

Yaşanmışlık, bazen bazı kişileri doğruluktan uzaklaştırır. Bir tür savrulma bu. Hazan yaprağı…

Yine bir kıssa paylaşmak isterim:

Cambazın biri topallayan eşeğini pazara çıkarır. Eşeğin fiyatı da gayet uygundur. Bir başka cambaz talip olur. Anlaşırlar. Alıcının yanına birileri gelir, eşeğin topal olduğunu ve kandırıldığını söyler. Alıcı, eşeğin topal olmadığını, tırnağında taş bulunduğunu, eşeğin bu yüzden topalladığını söyler. Aynı kişi, doğru satıcıya gider, eşeğin topal olmadığını, ayağındaki taş sebebiyle topalladığını, dolayısıyla sağlam eşeği ucuza sattığını söyler. Satıcı, “Eşek, topal olmasına topal, topallık sebebi taş zannedilsin diye taş koydum.” der. Aynı kişi bu defa alıcıya eşeğin gerçekten topal olduğunu, taşın bir aldatma olduğunu söyleyince ondan “Vay namussuz vay! Verdiğim para sahte olmasaydı demek ki beni kazıklayacaktı!” cevabını alır.

Aldatma da tecrübe işidir. Yalan, kandırma, üçkağıtçılık, düzenbazlık; deneyimle elde edilecek niteliklerdir. Zamanın, mekânın, olayların senteziyle oluşan tecrübe nasıl oluyor da iki, hatta daha fazla, birbiriyle çelişen insan tipleri üretebiliyor? Hakka koşanlar, haktan kaçanlar… Olduranlar ve öldürenler… Yük alanlar ve yük olanlar… Aldatanlar ve aldananlar… Aldananın dahi aldattığı bir toplum… Aldatma ve yalan üzerine kurulmuş ilişkiler ağı, örümcek ağından daha güçsüzdür. Yahudilerin, zina yapmış bir kadını cezalandırma fetvası vermesi için önüne getirdiklerinde Hz. İsa’nın “İlk taşı günahsız biri atacak.” demesiyle herkesin meydanı terk etmesini hatırlatmak isterim. “Böyle gecenin hayr umulur mu seherinde?” der şair.

“Zamanın ruhu” diye bir ifade var. Kapsamı, dar. “Hayatın ruhu” demeliyiz. Hayatın ruhunu okuyabilmek, anlayabilmek ve buna göre bir yaşam tarzı ortaya koyabilmek… Ben bunun için “Allah’ım beni bana bırakma, bana öyle bir yaşantı ver ki öldükten sonra hesabını kolay verenlerden olayım.” diye dua ediyor, temennide bulunuyorum. Size de öneririm. Su yolunu bulunca zaten akış kolay oluyor. Yoluyla gidene aşılmayacak dağ yoktur. Hayatın ruhu; istikamettir, dosdoğruluktur.

İnsanlara bakıyorum, sermayelerini fütursuzca harcıyorlar. Para, mal, sağlık, zaman, ömür… hepsi, birer sermaye. Parası vardır, harcamayı bilmez; sağlığı vardır, bedenine zarar verecek uğraşlara yönelir; zekidir, fitne üretir; tecrübesini insanlığın yararına kullanmaz; ömür denen hayat sürecini olur olmaz yerlerde ve işlerde israf eder; dostluk, güven gibi kazanımlarını bir çırpıda sıfırlar, sevgi ve sabır gibi fıtri değerlerini yanlış adreslerde israf eder, vücut azalarını günah kulvarlarında, ahlak dışı işlerde kullanır… Bu insanları anlamak gerçekten zor. Zor olan, anlamak değil, bu anlamsızlığı anlamak. İnsanı üzüyor.

Oksijen, hidrojenle birleştiğinde su, su da hayat kaynağı oluyor. Tecrübe, Hakk’ın öğretileri hakikatlerle birleştiğinde yüksek bir kıymet kazanıyor. Hekimin elinde neşterin şifa aracı olması gibi. “Cibilliyetsize ilim öğretmek, eşkıyaya kılıç vermektir.” demiş Mevlana. Tecrübe kılıcı, ancak Hakk’ın sesiyle, esir bedenleri özgürlük ülkesinin onurlu insanları yapabilir.

Siyaset, ticaret, memuriyet… Binitimiz ne olursa olsun, bizi felaha ulaştıracak, huzur ülkesinin dingin sakinleri arasında konuşlandıracak vasıtalardan vazgeçmemeliyiz. Yol belli, Necip Fazıl’ın dediği gibi: “Oluklar çift, birinden nur akar, birinden kir.”

Bize eşyanın ve zamanın ruhunu, olayların hikmetini, varlıktaki hiçliği öğretemeyen bir tecrübe, tam bir emek israfı olsa gerek. Akif’in ifadesiyle “ömr-i heder”.

İdam mahkûmu Temel’e cellat son sözünü sorar, Temel: “Ha bu bana bir ders olsun.” der.

Pişmanlık ve çaresizlik haykıran cümle…  Trajik bir son…

Ziya Paşa, bu dünya hayatını “Dehrin ne safa var acaba sim ü zerinde / İnsan bırakır hepsini hin-i seferinde” (Dünyanın altınında ve gümüşünde bir mutluluk yok / İnsan son seferinde hepsini bırakır) beytiyle izah eder.

Bu yoldaki durakta bir daha konaklamayacağız. Yol ayrımı, hemen önünde!

Kadir Durgun

kadir@kadirdurgun.com