Yaklaşık 4’5 milyon kişiyi ilgilendiren yeni EYT yasası yürürlüğe girdi. Yasa ile ilgili merak edilen sorulara aşağıda cevap verilmiştir.

YAKLAŞIK 4 YILDIR TARTIŞILAN GÜNDEMİMİZDEN HİÇ DÜŞMEYEN EYT SORUNU NEDİR. BU SORUN NEDEN BU KADAR ÖNEMLİDİR.

2000 yılında 4447 Sayılı Kanunla emeklilikle ilgili önemli bir düzenleme yapılmış ve kademeli bir emeklilik sistemi öngörülmüştür.
8 Eylül1999 tarihinden önce işe başlayanlar yaş şartı aranmaksızın prim günü(5000 gün) ve sigortalılık süresi ile (Erkekler 25,Kadınlar 20)emekli olabilmekteydi.25.08.1999 tarih 4447 Sayılı Yasa ile prim günü yanında yaş şartı da getirilmiştir.(Kadınlar 40-58 arası Erkekler 44-60) arası.

Kazanılmış hak olarak görülen emeklilikte erkekler için 25 kadınlar için 20 yıl sigortalılık süresini kuralının daha sonra çıkan bir yasayla değiştirilmesi çok sayıda kişi açısından mağduriyet oluşturmuştur.
Aktüeryel Dengenin tesis edilmesi,her yıl artarak devam eden sosyal güvenlik açıklarının ortadan kaldırılması amacıyla 2000 yılında hayata geçirilen bu düzenlemenin haklı tarafları yanında, yukarıda ifade etmeye çalıştığımız kazanılmış haklardan geriye gidilmesi ve konunun milyonlarca  kişiyi ilgilendirmesi bugüne kadar yapılan tartışmaları da beraberinde getirmiştir.

Bu kapsamdaki emeklilerin talebi ; Eylül 1999 tarihinden önce olduğu gibi yukarıda belirtilen 2 şartı doldurmuş olmaları halinde yaş şartı olmaksızın emekli olabilmelerinin sağlanması olmuştur.

ANAYASAYA EŞİTLİK AÇISINDAN KONUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

4447 Sayılı Yasanın çıkmasına müteakiben yapılan tartışmalar sonucu konu Anayasa Mahkemesine götürülmüş ve Anayasa Mahkemesi konuyu bütün boyutlarıyla değerlendirerek ülkeyi yönetme sorumluluğunda olan hükümetin gerekli gördüğü durumlarda yasal düzenleme yapabileceğini ve geçmiş dönemdeki düzenlemelere dayanılarak kişiler açısından bunun bir kazanılmış hak olarak görülemeyeceği yönünde idare lehine karar vermiştir

Ancak mahkemenin vermiş olduğu bu karar kamu vicdanı yönünden kabul edilmemiş ve bugüne kadar siyaset, sivil toplum kuruluşları, akademisyenler ve konunun muhatabı vatandaşlarımız tarafından yapılan mücadeleler sonucu bu noktaya gelinmiştir.

YAPILAN SON DÜZENLEME İLE KİMLER EYT’Lİ SAYILIYOR. ÇIKAN KANUN HANGİ KOŞULLARI İÇERİYOR.  

Bugüne kadar ; siyaset, sivil toplum kuruluşları, akademisyenler ve konunun muhatabı vatandaşlarımız tarafından yapılan tartışma ve değerlendirmeler de dikkate alınarak hukuki boyut ve dengelerin daha da bozulacağı gerçeğine rağmen, hak kaybına uğrayan milyonlarca kişinin bu sorununu çözmek kaçınılmaz hale gelmişti. Baştan beri sorunun çözümü için çok yoğun bir şekilde çalışan dernek ve federasyonlar örnek alınması gereken bir mücadele örneği sergilediler.

EYT KİMLERİ KAPSIYOR?

EYT düzenlemesi, 8 Eylül 1999 öncesi emeklilik sigortası girişi olan herkesi kapsıyor.

3 Mart 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren EYT kanunu, EYT kapsamındaki sigortalılar için yaş koşulunu kaldırırken, sigortalılık süresi ve prim günü şartlarında kademeli geçiş hükümlerini aynen devam ettirmektedir. Kanun sonrası EYT kapsamındaki kadın ve erkek sigortalıların şartları aşağıda iki ayrı tabloda gösterilmiştir.

Bu sayı yaklaşık 5,5 milyon  kişi. 4/A eski tabirle SSK’da erkekler 25 yıl sigortalılık süresi, 5.000 gün prim, kadınlar 20 yıl sigortalılık  5.000 gün prim  süresini tamamlayanlar, 4B- Bağkur 4/C Emekli sandığı(Devlet Memuru)’na tabi olanlar da ise erkeklerde 9.000 gün prim, 25 yıl sigortalılık süresi ile, kadınlarda 7.200 gün prim ve 20 yıl sigortalılık süresi ile emeklilik hakkı elde edilebilecek.EYT yasası çıktığı anda bu şartları tamamlayan yaklaşık 2 milyon  kişi emeklilik hakkını elde ederken kalan yaklaşık 2.750.000 kişi de daha erken emekli olma hakkına kavuşacak ve şartları tamamladıkları anda emeklilik hakkını elde edecekler.

KADINLAR İÇİN KADEMELİ PRİM TABLOSU

Buna göre, örneğin 20.03.1994 tarihinde sigorta girişi bulunan bir 4/a (SSK) sigortalısı kadın, yaş şartına tabi olmaksızın, 20 yıl ve 5.675 prim günü şartını yerine getirerek emekli olabilecektir. 20 yıllık sigortalılık süresi 20.03.2014 tarihinde dolduğundan, 5.675 günü tamamladığında emekli olacaktır.

ERKEKLER İÇİN KADEMELİ PRİM TABLOSU

YAPILAN YENİ DÜZENLEMEDE EMEKLİLİK BAŞVURU TARİHİ OLARAK HANGİ TARİH ESAS ALINACAK.

EYT kanunu 3 Mart 2023 tarihinde yürürlüğe girdiğinden, prim günü ve sigortalılık süresi yeterli olan kişiler, bu tarih itibariyle emeklilik başvurusu yapabileceklerdir. Aylığın başlangıç tarihi, başvuru tarihini izleyen ay başıdır.  Özellikle ilk aylarda SGK’ya yoğun başvuru yapılacağından, başvuru tarihi ile aylığın bağlanması arasında birkaç ay geçebilecektir. Bu durumda, başvuru tarihini takip eden ay başı itibariyle aylığa hak kazanılmış olacağından, ilk ödemede bu tarihe göre birikmiş tutar ödenecektir.

ÇIKAN SON DÜZENLEMEDE KISMİ EMEKLİLİK DEDİĞİMİZ PRİM GÜN SAYISI EKSİKTE OLSA BELLİ BİR YAŞI DOLDURMAK KOŞULUYLA  EMEKLİLİK DÜZENLEMESİNE İLİŞKİN BİR YENİLİK VAR MI.

EYT KANUNUNDA KISMİ EMEKLİLİK DÜZENLEMESİ VAR MI?

Bilindiği üzere 8 Eylül 1999 öncesinde sigorta girişi olanlar için normal emeklilik koşulları yanında bir de kısmi (yaştan) emeklilik imkanı bulunmaktadır. Buna göre SSK’da 3.600 günü doldurmak şartıyla kadınlar 58, erkekler 60 yaşını tamamlayarak emekli olabilmektedirler. Bağ-Kur’da ise 15 yıl prim ödemek şartıyla kadınlar 56, erkekler 58 yaşını tamamlayarak kısmi aylığa hak kazanmaktadır. EYT kanunu, kısmi emeklilik şartlarında herhangi bir düzenleme içermemektedir. Dolayısıyla kısmi emeklilik konusunda mevcut şartlar devam etmektedir.

BU YASA ÇIKTIĞINDA EKSİK PRİMİ OLANLAR NE YAPACAK. GEÇMİŞE DÖNÜK HİZMET BORÇLANMASI İLE EMEKLİLİK HAKKI ELDE EDİLEBİLİRLER Mİ?

EKSİK PRİMLERİ OLANLAR NE YAPACAK?

Kadınlar için 20 yıllık süre 2019 itibarıyla tamamlanmış durumda. Erkekler için konulan 25 yıllık süre ise bazı sigortalılar için henüz tamamlanmadı. 1997, 1998 ve 1999 yıllarında işe girenler 2022, 2023 ve 2024 yıllarında süre şartını tamamlayacak. Bu durumda son tamamlama tarihi ise 8 Eylül 2024 olarak karşımıza çıkıyor.

Yapılan düzenlemede sigortalıların yıl şartının yanında  prim şartının da tamamlanması gerekiyor. Eksik primi olanlar, tamamladıktan sonra emeklilik sistemine girmiş olacak. Burada eksik primler aşağıdaki şekilde tamamlanabilir..

1.Askerlik Borçlanması:

Eksik primi olan erkek sigortalılar açısından askerlik borçlanması ile tamamlama imkanı bunlardan birisi. Erkekler askerde geçen tüm günlerini satın alarak emeklilik primlerine ekleyebiliyor.

Bu durumda EYT için primi eksik olan bir sigortalı bu yolla prim gün sayısı kazanarak emeklilik hakkını elde edebilir. Askerlik sigortadan önce yapılmışsa borçlanılan gün kadar işe giriş tarihi de geri çekilerek ayrıca bir avantaj da kazanılabilir.

Örneğin 1.6.2000 tarihinde ilk defa sigortalı olan Ahmet Bey, 1.4.1994-1.10.1995 tarihleri arasındaki askerlik süresini borçlanarak, sigorta başlangıcını 1.1.1999 tarihine çekebilecek ve böylece EYT kapsamına girecektir.

2.Doğum Borçlanması:

Primi eksik olan kadın sigortalılar için ise doğum borçlanması imkanı bulunuyor. Mevcut kanunlarımızda İlk sigortaya giriş tarihinden sonra  doğumu gerçekleşen 3 çocuğa kadar borçlanma hakkı var. Her bir çocuk için 2 yıl yani 720 gün kazanılabiliyor Bu durumda üç çocuk borçlanan bir kadın sigortalı 2160 gün kazanarak eksik primini tamamlama imkanına kavuşabilir.1.3.1994 tarihinde staj sigortası başlangıcı olan Ayşe Hanım, 22.5.2001 tarihinde normal sigortalı olarak çalışmaya başlamıştır. 2.10.1997 tarihinde doğum yapan Ayşe Hanım, bu doğum sebebiyle 720 gün (iki yıl) borçlanma yapabilecek ve sigorta başlangıcı 22.5.1999 tarihine çekilecektir. Böylece Ayşe Hanım da EYT kapsamında emekli olabilecektir.

3.Bağkur’lu Sigortalılar İçin İhya İmkanı

Yapılacak düzenlemede  kapsam belirlenirken sigortalıların farklı kurumlarda sigortalı olarak çalışmış olmaları da göz önünde bulundurularak değerlendirme yapılacağı tabiidir. Bu durumda işyeri açmış ya da şirket ortağı olmuş ve eski tabirle Bağkur’lu yeni tabirle 4B’li vatandaşlarımız borçlarını ödeyememiş olmaları nedeniyle  borçlarını dondurma imkanından yararlanmışlarsa (prim borcu silinen ve günleri dondurulan sigortalılar ) ve bugünlere ilişkin  primlerini ödememişlerse bu günlere ilişkin silinen prim borçlarına ilişkin dondurulan günleri ihya sistemi ile yeniden kazanmaları mümkün. Geçmiş günlerini ihya etmek isteyenler güncel asgari ücret üzerinden ödeme yaparak günlerinin tamamını alıp  primlerine ekleterek eksik günlerini tamamlayabilirler.Maalesef söz konusu ihya işleminde kısmi ihya imkânı bulunmamaktadır. Bu imkân sadece, askerlik, doğum, yurtdışı gibi hizmet borçlanması hallerinde geçerlidir.

4.Hizmet Tespit Davası Açılması:

Yeni çıkarılacak EYT Yasasında Primi eksik olan sigortalılar  için bir başka imkan da hizmet tespit davası açılması. Geçmişte sigortası yapılmış ancak primi eksik ya da hiç yatırılmamış olanlar ya da sigortasız çalıştırılanlar geçmişe dönük hizmet tespit davası açarak   bu günlerini tescil ettirebilir ve giriş tarihini geri çekebilirler.

ÖNERİ

Yeni çıkarılacak EYT yasası kapsamında; yasanın çıktığı tarih itibariyle prim gününü doldurmamış ancak doğum borçlanması, askerlik borçlanması, Bağkur İhya imkanları bulunan sigortalıların bu borçlarını ödeyerek emekli olma imkanları mevcut. Ancak bu kapsamdaki sigortalıların çok önemli bir kısmının gelir düzeyi düşük kişilerden oluştuğu dikkate alındığında borçlanmaları gereken tutarlar yüksek olacağı için(Örneğin Doğum borçlanmasında 1 çocuk için 49.680.TL, 2çocuk için 99.360.TL, 3Çocuk için 149.040.TL) bunları ödemekte zorlanabilirler. Bu konuda devlet bankaları (Ziraat,Halkbank,Vakıflar)devreye alınarak sayıları 100 binleri bulan bu kesim için kredi imkanı sunulabilir

KAMU OYUNDA STAJ MAĞDURLARI DİYE BAHSEDİLEN BİR KONU VAR.BU KONU NEDİR.BU KONUDA MEVCUT YASADA BİR DÜZENLEME VARMI .STAJ SİGORTASI EYT İÇİN GEÇERLİ SAYILIYOR MU?

Kamu oyunda staj mağdurları olarak bahsi geçenler Meslek lisesi, Yüksekokul ve üniversitelerde veya çıraklık okullarında müfredat gereği zorunlu eğitim görürken emeklilik prim günü yatırılmayan kesim.

Bu durumda olanların sigortalılıkları staj başlangıcıyla yapılıyor ancak iş kazası ve meslek hastalığı primleri kesilirken emeklilik primleri kesilmediği içinstaj başlangıçları emeklilik sigorta başlangıcı olarak kabul edilmiyor.

Yaklaşık 1,5 milyon olduğu söylenilen bu kesimin talebi; staj süresi boyunca  ödenmeyen emeklilik primlerinin geçmişe dönük borçlanma yoluyla ödenmesi ve  staj başlangıç tarihlerinin emeklilikte  esas alınarak EYT yasası kapsamında emekli olma imkanlarından yararlanmaları.

Bu kapsamdaki hak taleplerini makul ve kabul edilebilir bir talep olarak değerlendirmek gerekir diye düşünüyorum. Aksi durumda bu husus da ileride önemli bir sorun olarak karşımıza çıkacaktır.

8.9.1999 tarihinden önce normal sigorta girişi değil de sadece staj veya çıraklık sigortası olanlar EYT kapsamında sayılmıyor. EYT kanununda da bu konuda düzenleme yer yapılmamıştı

BAĞKUR TESCİL MAĞDURLARI

Bu konuda geçmişte vergi mükellefi veya oda sicil kaydı olduğu halde resmi kurum olan Bağkur tarafından sigorta tescili yapılmamış binlerce esnafı ilgilendiriyor.

Esnafların, vergi mükellefi olduğu tarihten itibaren Bağkur’lu olma zorunlulukları Ekim 2008 ‘de yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda belirtiliyor.

Ancak,yukarıda ifade edildiği gibi geçmişte vergi mükellefi veya oda sicil kaydı olduğu halde bugün Bağkur’lu olmayan binlerce esnaf bulunuyor. EYT yasası tartışmaları ile birlikte 8 Eylül 1999 tarihinden önce vergi kaydı ve oda sicil kaydı bulunmasına rağmen Bağkur sicil kaydı olmayan binlerce esnaf devletin tescil yükümlülüğünü yerine getirmemiş olması bizim kusurumuz değil biz de geriye dönük borçlanmanın kapısının aralanması ve kendileri içinde emeklilik kapısının açılmasını talep etmekte.

Bu kapsamdaki hak taleplerini de staj mağdurları gibi makul ve kabul edilebilir bir talep olarak değerlendirmek ve yapılması düşünülen yasada bu hususunda dikkate alınması gerekir. Çözülmemesi durumunda bu hususta ileride staj mağdurları konusu gibi karşımıza çıkacaktır.

EYT’Lİ İŞÇİ İŞTEN AYRILMADAN EMEKLİLİK BAŞVURUSU YAPABİLİR Mİ? İŞTEN AYRILDIKTAN SONRA TEKRAR İŞİNE DEVAM EDEBİLİRMİ

EYT kapsamında emekliliğe hak kazanan işçinin öncelikle işten çıkışının yapılması gerekli, işten ayrılıp SGK’ya emeklilik dilekçesini verdikten sonra, tekrar aynı işyerinde işe devam edebilir. Fakat bu durumda işe girişi yapılırken “02” belge kodu seçilecek ve Sosyal Güvenlik Destek Primine Tabi çalışan olarak işe devam edecektir. Fakat işten çıkışı yapılmış ve emeklilik dilekçesini Kuruma vermiş işçilerin emeklilik aylığı henüz bağlanmamış ise, bu durumdaki işçinin işe giriş işlemlerinde öncelikle işe giriş ekranından sigortalının sigorta kolu tüm sigorta kollarına tabi olarak yapılabilecektir. Daha sonra  “İşe  Giriş  Bildirgesi  Güncelleme"  menüsü  kullanılarak sigorta kolu SGDP olarak güncellenebilecektir. Emeklilik sebebiyle işten çıkışı yapılan personel, aynı işyerinde 30 gün içerisinde SGDP’li olarak başlatılırsa, SGDP primininde 5 puanlık indirim uygulanacaktır.

İŞVEREN, ÇALIŞANLARDAN KİMLERİN EYT’Lİ OLDUĞUNU TESPİT EDEBİLİR Mİ?

İŞVEREN, ÇALIŞANLARDAN KİMLERİN EYT’Lİ OLDUĞUNU TESPİT EDEBİLİR Mİ?

İşveren,  çalışanlardan  e-Devlet’te  yer  alan  hizmet  dökümünü  talep  ederek,  ilk sigorta girişlerine bakmak suretiyle EYT’li personelleri tespit edebilir. Ayrıca SGK portalında yer alan 4/a aylık hesaplama (https://uyg.sgk.gov.tr/AylikHesap/) sayfasından gerekli bilgilerle sorgulama yaparak, hizmet başlangıç tarihine göre EYT’li personelleri tespit edebilecektir.

İŞVERENLERİMİZ AÇISINDAN KIDEM TAZMİNATI YÜKÜ,NİTELİKLİ ELEMANLARIN AYRILMASI SONUCU DOĞACAK CİDDİ SORUNLAR YAŞANIR MI?

Bu güne kadar yeterince  tartışılmayan ancak işverenler açısından son derece önemli sonuçları olacak çok önemli bir konu bu. Eyt kapsamında emekli olacak kişilerin büyük çoğunluğu özel sektörde çalışan 4/a kapsamındaki sigortalılardan oluşmakta.

Bu sonuçlardan en önemlisi  hiç kuşkusuz kıdem tazminatı ödenmesi. EYT düzenlemesi sonucunda işverenler ciddi anlamda kıdem tazminatı yükü ile karşı karşıya kalabilecekler. Kurumsal büyük ölçekli işletmelerde bu yükün önemli bir sorun oluşturmayacağı düşünülse de ülkemizde milyonlarca çalışan istihdam eden KOBİ niteliğindeki işletmelerde çok önemli bir sorun alanı olarak karşımıza çıkacaktır. Bu tür işletmelerde kıdem tazminatı olarak ayrılması gereken tutarların genelde işletme sermayesi veya başka amaçlar için kullanıldığı bilinen bir gerçek. Dolayısıyla işverenlerin olası bir EYT düzenlemesi neticesinde emekli olacak çalışanlarını şimdiden tespit etmesi, ödenecek kıdem tazminatı tutarları için tahmini hesaplamalar yapmaları ve kıdem tazminatı tutarları için karşılık ayırmaları faydalı olacaktır.EYT düzenlemesi sonucunda özellikle binlerce işçi istihdamı olan büyük işletmelerde emekli olup işten ayrılmayı tercih edeceklerin büyük çoğunluğu işyerinde tecrübesi olan ve yerleri zor doldurulacak çalışanlardan oluşmakta. Dolayısıyla EYT düzenlemesinden sonra işyerlerinde insan kaynakları noktasında da bazı sıkıntıların ortaya çıkması olası. Bu nedenle işverenlerin bu hususta da bir ön çalışma yapmaları, işten ayrılması muhtemel işçi sayısını belirlemeleri ve alternatif çözümler üzerinde kafa yormaları yerinde olacaktır.

EYT KAPASAMINDA EMEKLİ OLAN KİŞİLER KIDEM TAZMİNATIDA ALABİLECEKLER Mİ? İŞVERENLER BU TAZMİNATI TAKSİTLER HALİNDE ÖDEYEBİLİRLER Mİ

EYT kapsamında emekliliğe hak kazanan bir işçi, çalıştığı işyerinden ayrılırken 1475 sayılı İş Kanunu gereği kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Bulunduğu işyerinde en az bir yıl kıdemi bulunan işçi, EYT kapsamında emekli olarak işten ayrılması halinde tazminat alabilecektir. İşçiye bu kapsamda kıdem tazminatı ödenebilmesi için, SGK’ya emeklilik başvurusu yaptığına dair belgeyi işverene ibraz etmesi gerekir. Emeklilik başvuruları e-Devlet üzerinden veya SGK müdürlüklerine işçinin kendisi tarafından yapılmalıdır.

Kural olarak kıdem tazminatının peşin olarak ödenmesi gerekmektedir. Ancak işçinin kabul etmesi halinde taksitler halinde ödeme mümkündür. Yargıtay’ın bunu teyit eden kararları mevcuttur. Ayrıca Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından, Kredi Garanti Fonundan işverenlere EYT kıdem tazminatı desteği sağlanacağı duyurulmuştur. Fakat buna dair detaylı düzenleme henüz yayınlanmamıştır.

EYT YASASI FİNANSAL AÇIDAN NE GETİRİP GÖTÜRECEK. MALİ YÜK NE KADAR OLACAK. SİSTEMİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ AÇISINDAN BİR RİSK OLUŞTURACAK MI?

Bugün geldiğimiz noktada sürdürülebilir bir sosyal güvenlik sistemi için bazı gerçeklerle yüzleşmemiz kaçınılmaz.2008 yılında benim de SGK Başkanı olduğum dönemde çok önemli bir reform gerçekleştirildi. Sigorta hak ve yükümlülüklerinin eşitlendiği mali olarak sürdürülebilir bir sosyal güvenlik sistemi kuruldu. Ancak maalesef üzülerek ifade etmek gerekir ki yeni EYT yasasıyla sistem açısından önemli bir risk oluştu.

Reform yapılmadan önce bazı geçmiş dönemlerde Sosyal güvenlik açıklarının GSMH’ya oranı %5’leri bulmuş reformla birlikte her yıl %3’lerin altına tedrici olarak inen bir süreç yaşandı. EYT yasasıyla birlikte Yaklaşık 4,5 milyon yeni emeklinin sisteme dahil olmasıyla birlikte maalesef bu oran yine ciddi oranda yukarı çıkacak.

Emeklilik sisteminde bir diğer önemli parametre Aktif/Pasif oranıdır.S ürdürülebilir bir sosyal güvenlik sistemi için en az 3 aktif çalışanın 1 pasif emekliyi karşılaması gerekir. Reformla birlikte 1.73 lerde olan bu aran bugün itibariyle 1.93’ler çıkmıştır. Bu sevindirici bir gelişmedir. Ancak yeni EYT yasasıyla birlikte bu oranın 1.50’lerin altına inme riski vardır. Bu da sürdürülebilir bir sosyal güvenlik sistemi açısından iyi olmayan bir durumdur.

Bu nedenle EYT yasası sonrası sistemin tekrar ciddi bir şekilde masaya yatırılması kayıt dışı alanların kayıt altına alınarak gelirlerin artırılması ve her yıl geldiğimiz tablonun takip edilerek gerekli önlemlerin alınması kaçınılmazdır.