Bilim ve teknolojinin hızla geliştiği modern toplumlarda dinî hayat ve dinin insana kazandırdığı Allah’a, insana ve doğaya karşı derin sorumluluk duygusu zayıfladı. Veya hem Yahudilerin hem Hıristiyanların hem Müslümanların etkili kesimlerinde dindarlık ahlâkî içeriğini kaybedip görselleşti ve ideolojiye dönüştü. “Akıl çağı” denilen bu devirde gerçekte akıl da yalnızca hâkim olma ve sömürme tutkularına hizmet etmek üzere bilgi ve teknik üreten basit bir araç olarak kavranmaktadır. Bu suretle akıl, gerek küresel düzeyde insan-insan ilişkisini, gerekse hayatımızın olmazsa olmaz şartı olan doğal ve çevresel şartları onarılamaz şekilde tahrip etmekte kullanıldığını göremeyecek derecede körleştirildi.

Kur’ân-ı Kerîm’de “Nefsini temizleyen kurtuluşa ermiştir” buyrulur (Şems suresi 91/9). Bu ayet her devirde doğru ahlakın özüdür. Demek ki, Kur’an’a göre insan ve insanlık olarak “felâh”a, yani kurtuluş ve huzura ermemiz, kendi nefsimizi arındırmaktan başlar. Kültürümüzdeki “büyük cihad”ın anlamı da bu değil mi? Sonuçta büyük cihadın en yüksek amacı -tasavvufta denildiği gibi- Allah, insanlık ve tabiatla barışma olgunluğuna ulaşmadır. Bu “çaba”nın en sonunda da kendi nefsimizle barışırız. Fahreddin er-Râzî’nin (ö. 606/1210), “Büyük Tefsir” (Tefsîr-i Kebîr) diye de tanınan Mefâtîḥu’l-ğayb adlı ünlü tefsirinde, insanların sorumluluklarının sıralandığı geniş kapsamlı ayetleri yorumlarken kırktan fazla yerde tekrarladığı “Allah’ın buyruğuna saygı ve Allah’ın yarattıklarına şefkat” (et-ta‘zîm li-emrillâh ve’ş-şefkatü alâ halkıllâh) ilkesi de aynı kuşatıcı ahlâkî amacı içerir.