Ermenistan, Dağlık Karabağ’ın işgalini meşrulaştırmak ve sürdürmek amacıyla, özellikle son çatışmalarda, doğulu ve batılı müttefiklerinden medya alanında destek gördü, siyasi ve askeri yardım aldı, Türkiye ve Azerbaycan aleyhine tezvirat kampanyası yaptı ve Ordubad ve Gence gibi çatışmaya uzak ve yakın bölgelerdeki Azerbaycanlı sivillere füze saldırısı gibi çeşitli taktik ve hileler kullandı, fakat bütün bunlara rağmen göstergeler Azerbaycan güçlerinin topraklarını kurtarma konusunda başarı kaydetmekte olduğu yönünde.
Gence, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin ilk başkenti olarak stratejik ve çok önemli bir konuma sahip. Günümüzde Gence, Azerbaycan’ın büyüklük ve önem sıralamasında ikinci şehridir. Aynı zamanda, Mehsetî, Nizâmî-i Gencevî ve Cevad Han’ın şehridir. Şehir, işgal altındaki Dağlık Karabağ’dan çok uzak olmasına rağmen, Azerbaycan’ın Türkiye ve Avrupa’ya giden hidrokarbon transfer hatlarına yakınlığı ve önemi nedeniyle Ermenistan füzelerinin hedefi oldu.
Bir zamanlar Saddam Hüseyin tarafından İran şehirlerini bombalamak için kullanılan Rus yapımı Elbrus ya da Scud füzeleri, savaş başlığının optimize edilmesiyle uzaktaki hedefleri de yok edebiliyor. Ermenistan ordusu, Rus yapımı böylesi bir silahı kullanarak Azerbaycan’daki yerleşim alanlarına ve sivillere saldırma yoluyla halkı korkutma amacını güdüyor. Ermenistan ayrıca savaşı işgal edilmemiş Azerbaycan topraklarının içlerine çekmek suretiyle Azerbaycan güçlerini Dağlık Karabağ dışındaki Ermenistan mevzilerini hedef alması için kışkırtmak istiyor.
Açık bir savaş suçu olan bu çabaya rağmen Azerbaycan ordusu, meşruiyet odaklı bir strateji benimseyerek sadece Dağlık Karabağ’daki işgalcilerin savunma-saldırı pozisyonlarını yok etmeye odaklandı. İleri teknoloji ürünü İHA’lardan olan “Bayraktar”, sivillerin Ermenistan tarafından insanlık dışı bir şekilde öldürülmesine ezici ve şiddetli bir cevap verdi. Güvenilir uluslararası medya kuruluşlarına göre, Azerbaycan ordusu şu ana kadar sivilleri asla hedef almadı ve Ermenistan’ın kışkırtıcı eylemlerine rağmen insani olmayan bir tepki vermekten kaçınmakta ve sadece işgal altındaki topraklarda ilerlemeyi hedeflemekte.
Ermenistan ordusu, Gence’nin yanı sıra Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin Ordubad şehrini de hedef aldı. Bu saldırının amacı Türkiye’yi savaş alanına çekmekti. Çünkü Türkiye Moskova Anlaşması’na göre garantör ülke konumunda. Bu nedenle, Nahçıvan’a yönelik herhangi bir üçüncü ülke saldırısı Türk tepkisini ve müdahalesini beraberinde getirebilirdi. Bu öngörüsüz hareket de Erivan’a Rus ve Fransız müttefiklerini savaş alanına çekmek ve yardım talep etmek için etkili bir bahane sunamadı.
Ermenistan ve müttefiklerinin Dağlık Karabağ’da “cihatçı güçlerin” varlığına dair yaydıkları haberler, Erivan yönetimin işlediği savaş suçlarını perdelemeyi amaçlayan kara propaganda faaliyetleri.
Ermenistan ve müttefiklerinin bir başka hilesi de Dağlık Karabağ’da Suriyeli savaşçıların varlığına ilişkin haberler yayınlamak ve Türkiye’ye karşı psikolojik bir savaş açmak oldu. Dağlık Karabağ’da Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerini destekleyen bu savaşçıların varlığına dair sözde kanıtlar sunan Ermenistan, İran ve Rus medyasının kara propagandası haricinde uluslararası düzeyde güvenilir hiçbir belge ve kanıt bulunmuyor. Bir Ermenistan yetkilisi, gazetecilerin bu konudaki sorularına cevap olarak sadece, söz konusu savaşçıların cesetlerinin yaban domuzları tarafından yenildiğini söyleyebildi.
Görevi, menfaat gereği cehalet ve yalanın yayılmasını incelemek olan “agnotoloji” denen bir bilim dalı bulunuyor. Bugün işgal altındaki Dağlık Karabağ’da “cihatçı güçlerin” varlığına dair haberler bu bilim dalının konusu olacak nitelikte. Fransız medyasının başını çektiği bu girişimler, eski Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand’ın PKK’lı terörist unsurlara yönelik politikalarını çağrıştırıyor. Bu yöntem, sahada vekil güçleri beslemek için yıllardır kullanılıyor.
Bu mesnetsiz iddialar, işgal altındaki Dağlık Karabağ’da gerilla savaşı başlatmaları için Asala, YPG ve PKK teröristlerinin Ermenistan tarafından bölgeye davet edildiği sırada ortaya atıldı. Bu bölge, geçilmesi zor dağlar ve mayınlı alanlar nedeniyle, adı geçen üç terörist grubun faaliyetleri için elverişli sayılıyor.
Ermenistan’ın hedefi Azerbaycan ordusunun gücünü zayıflatmak ve bölgenin kurtuluşunu önlemek için Dağlık Karabağ’ı Suriye’ye dönüştürmek. Buna rağmen, Azerbaycan ordusunun özel kuvvetleri, sözde Dağlık Karabağ hükümetinin yaşlı ve yorgun askerlerini ve Asala’nın terörist güçlerini yenmeyi başardı. Cebrail şehrinin Asala teröristlerinden kurtarılması bu durumun bir kanıtı. Ermenistan’ın Doğulu ve Batılı müttefiklerinin desteği de bu ülkenin Dağlık Karabağ’daki yenilgisini engelleyemedi. Yine de belli başlı bazı medya kuruluşları Dağlık Karabağ’da yaşananları çarpıtmakta.
İran içinde ve ülke dışında Farsça haber yapan medya organları da bu çatışmayı Ermenistan-Türkiye savaşı olarak göstermeye çalışarak, Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünü savunma konusundaki haklılığını görmezden geliyor. Öte yandan Rus silahlarının Mahaçkale’den Enzeli’ye, oradan da Norduz Sınır Kapısı’ndan Ermenistan’a gönderildiğine dair çok sayıda haber bulunuyor.
İran devleti, Anayasa’nın ve “İslam Cumhuriyeti” sisteminin ideallerinin Müslümanları, özellikle Şiileri desteklemenin gereğine vurgu yapmasına rağmen, Karabağ meselesi karşısında paradoksa girmiş veya belki de yaklaşımını değiştirmiş olabilir. Bu paradoksal durum, Müslüman Uygur Türkleri meselesi hakkında da müşahede ediliyor. Ermenistan, küçük nüfusuna ve çok zayıf pazarına rağmen, Türkiye’den Güney Kafkasya’ya giden yol üzerindeki konumu nedeniyle her zaman İran’ın ilgi odağı olmuştur. İran hükümet yetkililerinin ve Türklerin yoğun nüfusa sahip olduğu eyaletlerdeki cuma imamlarının açıklamaları iç kamuoyuna yöneliktir ve bu ülkedeki Türk asıllı vatandaşların duygularını kontrol etmeyi amaçlamaktadır.
Kafkasya’da Rusya’nın sessizliği ve İran’ın hatalı politikaları nedeniyle karşı karşıya kaldığı yalnızlık, bu ülkenin diplomatik makamlarının tavrını yumuşatmıştır. İran’daki Türklerin Tebriz, Tahran ve diğer şehirlerdeki protestoları da İranlı yetkililerin açıklamalarındaki değişimin diğer bir faktörü olarak gösterilebilir. İran Ermenistan Apostolik Kilisesi de geçmiş yıllarda benzer konularda sert açıklamalar yapmasına rağmen, İranlı yetkililerin son tutumunun ardından Karabağ’ın işgalden kurtarılmasına ilişkin halen sert bir tepki gösterebilmiş değil.
Azerbaycan ordusunun yaklaşık 30 yıl sonra eline geçirdiği bu fırsat çok kıymetli. Moskova’nın Nikol Paşinyan hükümetinden hoşnutsuzluğu, İran ekonomisinin zayıflığı, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını, Rusya’nın Belarus, Kırgızistan ve Litvanya konusunda karşı karşıya kaldığı pek çok sorun, Navalni meselesi ve rubledeki sert düşüş gibi faktörler, Azerbaycan ordusunun Türkiye’nin desteğiyle işgal altındaki Karabağ’ın önemli bir kısmını kurtarmasının yolunu açtı. Azerbaycan ordusu, Fransa gibi ülkelerin Ermenistan’ı desteklemesine rağmen maceracı komşusuna askeri üstünlüğünü gösterdi.
Azerbaycan şu anda da cenazelerin ve esirlerin değişimi amacıyla sağlanan geçici ateşkesle Paşinyan hükümetinin aksine meseleyi sivillere zarar vermeden çözmeye çalışıyor. Ermenistan başbakanının radikal ve ideolojik tutumu ve ordusunun sivil yerleşim alanlarına füze saldırıları, Azerbaycan’ın ezici cevabıyla karşılaşmıştır. Çok sayıda Ermenistan askerinin öldürülmesi ve işgal altındaki Dağlık Karabağ’da Azerbaycan Hava Kuvvetleri’nin vurduğu ölümcül darbeler göz önüne alındığında Erivan yönetiminin Dağlık Karabağ sorununa yaklaşımında yakın gelecekte bir değişiklik bekleyebiliriz.
Mütercim: Bilal Güler, Ahmet Dursun
[Kafkasya, İran ve Ermenistan üzerine uzmanlaşan gazeteci-yazar Rıza Talebi, Amerikan Metropolitan Üniversitesi’nde Uluslararası Hukuk dalında doktora çalışmalarını sürdürmektedir]