“Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı var”, atasözünün internet sitelerinde yer alan  bir  de hikayesi  var. O da şöyle:

“Günlerden bir gün Üsküdar’da misafirlerini çok güzel ağırlayarak sohbet eden, insanların keyifli vakit geçirmesini sağlayan bir kahvehane sahibi varmış. Bu kahvehane sahibinin muhabbetine doyum olmazmış. Bir kere oturup sohbet eden insan her zaman onun yanına gelmek istermiş. İnsanlar çok uzaktan bile olsa kalkıp onun kahvehanesine kahve içmeye gelirmiş. Hem kahvelerini yudumlar hem de bu kahveciyle hasbihal ederlermiş. Kahvehane sahibi gelen konuklarının dertlerini dinler, onlara derman olmaya çalışırmış.

Bir gün bu kahvehaneye bir yeniçeri gelmiş. Kahvehanede tüm misafirlerle birlikte bir de bir Rum gemisinin kaptanı varmış. Yeniçeri kahvehanede herkese kahve ısmarladığını söylemiş. ‘Ama Rum gemisi kaptanı hariç’ diyerek onu ayrı tutmuş. Kaptan, bu duruma  çok üzülmüş. Kahvehane sahibi herkese kahvelerini verdikten sonra Rum gemisinin kaptanına da bir fincan kahve götürerek yanına oturmuş. Bunu gören yeniçeri çok kızmış ve ‘Sana Rum gemisi kaptanına kahve vermeyeceksin dedim, nesini anlamadın!’ diyerek çıkışmış. Kahveci ise ‘Bu kahveyi sen ısmarlamıyorsun, benim ikramım’ demiş. Yeniçeri bu cevaba diyecek bir söz bulamamış.

Aradan yıllar yıllar geçmiş, dile kolay tam 40 yıl sonra Sisam Adası’nda bir isyan başlamış. Adadaki Rumlar ayaklanmışlar. Bu dönemde kahvehane sahibi de o adadaymış, Rumlar tarafından esir alınmış. Artık yaşlanmış olan kahveci esir pazarına düşmüş. Esir pazarında bir kişiye satılmış. Köleyi satın alan  kişi, onu ormana, ıssız bir yere götürmüş. Kahveci köle korku içinde olacakları beklerken köle sahibi ‘Korkana hiç gerek yok, seni serbest bırakacağım. Hatırladın mı beni? Ben 40 sene önce kahvehanede kahve ikram ettiğim Rum gemisinin kaptanıyım’ demiş. Kahvenin 40 yıl hatırı ile kahveciyi serbest bırakmış. Rivayetlere dayanan bu hikayeye göre ‘Bir fincan kahvenin 40 yıl hatırı vardır’ atasözü günümüze kadar  da gelmiş.”

Dolayısıyla ‘Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır’ demek,  kendisine yapılan  bir iyiliği unutmamak, değerini, kıymetini bilmek ve takdir etmek, anlamlarını ifade etmektedir.   Mehmed Akif  ise  kadir kıymet  bilmemeyi, eşek  üzerinden şöyle anlatmaktadır:

“Oğlum, bu temennî neye benzer, bana bak:

Eşeklerin canı yükten yanar, aman, derler,

Nedir bu çektiğimiz derd, o çifte çifte semer!

Biriyle uğraşıyorken gelir çatar öbürü;

Gelir ki taş gibi hâin, hem eskisinden iri.

Semerci usta geberseydi… Değmeyin keyfe!

Evet, gebermelidir inkisâr edin herife.”

“Zavallı usta göçer bir gün âkıbet, ancak,

Makâmı öyle uzun boylu nerde boş kalacak?

Çırak mı, kalfa mı, kim varsa yaslanır köşeye;

Takım biçer durur artık gelen giden eşeğe.

Adam meğer acemiymiş, semerse hayli hüner;

Sırayla baytarı boylar zavallı merkepler.

Bütün o beller, omuzlar çürür çürür oyulur;

Sonunda her birinin sırtı yemyeşil et olur.”

“Giden semerciyi, derler, bulur muyuz şimdi?

Ya böyle kalfa değil, basbayağ muallimdi.

Nasıl da kadrini vaktiyle bilmedik, tuhaf iş:

Semer değilmiş o rahmetlininki devletmiş!”

“Nâsîhatim sana: Herzeyle iştigâli bırak;

Adamlığın yolu nerdense, bul da girmeye bak.

Adam mısın: Ebediyyen cihanda hürsün, gez;

Yular takıp seni bir kimsecik sürükleyemez.

Adam değil misin, oğlum: Gönüllüsün semere;

Küfür savurma boyun kestiğin semercilere.” [1]

Akif, bu  şiirinde sahip olduğu nimetin ve imkanların  kadir ve kıymetini bilmeyen kimselere  eşek ve semer üzerinden bir ders vermek istemiş.

Gerçekten de günümüzde çoğu insan,  sahip olduğu   nimetlerin ve imkanların  kıymetini bilmiyor, doyumsuz bir tavırla  sahip olduklarına nankörlük ediyor. Nitekim  bir fincan kahvenin kırk yıl  hatırını sayan insan tipi bir tarafta;  hatır gönül tanımayan, sürekli şikayet eden, sahip olduklarına  şükür  etmeyen, kendisine yapılan iyilikleri unutan “aç gözlü” insan tipi diğer tarafta bulunuyor. Bu nedenle bazı insanlar, şükür ile nankörlük; memnun olmakla olmamak arasında bocalayıp duruyor.  Dolayısıyla “kadir kıymet bilmemek”, günümüzün temel sorunlardan biri haline geliyor.  Nurettin Topçu da  yaşadığı bir olay üzerine Orhan Okay’a   gönderdiği 11 Nisan 1965 tarihli mektubunda  bu konuyla  ilgili olarak şunları yazıyor:

“Hizmetine ömrümü harcadığım memlekette dostlarım kalmadı gibi bir şey. Adeta yapayalnızım, boşlukta ve adeta etrafımdakilerden başka bir dünyadayım. İnsanın düşkünlüğünü, sefaletini bilirdim ama ruh sefaletinin bu kadar karanlığını görmemiştim. İnsan diye emek verdiklerimin hemen hepsi de ruh ve mana mefhumuna yabancı, menfaat kölesi bir takım haşerelermiş. Ahlaksızlığın ummanı olan bu Şark’ı yaşadıkça tanıyorum. Burada insanı fenerle arayanlar yanılmamışlar. ‘Müslümanız diyen insan yığını’ yok mu? Onlar Şark’ın en aşağı tabakasını teşkil ediyor. Müslümanlık, yaşanan şekliyle Müslümanlık Şark’ı bitirmiş. Buraya artık ne ilim girer, ne ahlak, ne de Allah uzanır bunlara. Bunların önce her şeyi bırakıp, insanlık devrine girmeleri lazım.” [2]

Nurettin Topçu’nun bu mektubunu, çok güvendiği  ve inandığı üç beş dostunun, bir konuda kendisini sukut-u hayale uğratan davranışları, vefasızlıkları, kadir kıymet  bilmeyişlerine  çok  üzüldüğü  için  yazdığı   biliniyor. Ziya Paşa da insanların  vefasızlığı, kadir kıymet bilmeyişlerini,

“Âsaf’ın mikdârını bilmez Süleymân olmayan,

Bilmez insan kadrini âlemde insan olmayan” beyti ile  ifade ediyor.

Nitekim pek çok insan da anne-babası  başta olmak üzere kendisini yetiştiren, yetişmesine  vesile olan,  katkı sunan  insanların değer ve kıymetini takdir etmiyor/edemiyor, ancak öldükten sonra  onların değerini anlıyor, ama iş işten de geçmiş oluyor.  Zira gidenler, bir daha geri gelmiyor. Bu nedenledir ki Ferit Kam da,

“Sağlığında nice ehl-i hünerin,

Bir tutam tuz bile yoktur aşına;

Öldürüp evvel onu açlıktan,

Sonra bir türbe dikerler başına” diye  yazdığı bu dörtlük ile  kimi insanların  kadir kıymet  bilmeyişini ve  vefasızlığını  kınıyor, adeta isyan ediyor.

Ferit Kam’ın bu şiiri, ömrünün son dönemlerini yokluk içinde  geçiren Süleyman Nazif’in ölümünden sonra belediyenin onun için bir mezar taşı yaptıracağı haberini  öğrenince yazdığı söyleniyor.

Bir insanın değerini ve kıymetini  takdir etmek için, illa da  ölmesi mi gerekiyor? Neden  bazı kişiler, sağ iken insanların kıymetini takdir etmiyor, gereken değeri onlara vermiyorlar?  Zira günümüzde öyle  kişiler var ki  bunlar, hayatta iken  beğenmediği,  hatta aşağıladığı ve horladığı insanları,  öldüklerinde övüyorlar ve takdir ediyorlar. Öldükten sonra gösterdiği olumlu tavrı, onlar  hayatta iken niye  göstermiyorlar? İnsanlara hayatta iken değer verdiklerinde küçüleceklerini mi sanıyorlar?   Yoksa egoları mı buna engel oluyor?

Kimileri de eleştiride çok  cömert, takdir ve teşekkürde cimri davranıyor.  Bu nedenle  İbn Sina “İlim ve sanat takdir edilmediği yerden göç eder”  diyor.   Bu sözü ile o, bize bir  mesaj veriyor ve takdir  etmemenin kötü sonuçlarını, takdir etmenin ise  önemini hatırlatıyor. Takdir etmeme, sadece ilim ve sanat alanları ile de sınırlı kalmıyor, farklı alanlarda da söz konusu oluyor.  Nitekim Hz. Peygamber’in “İnsanların kıymetini bilemediği iki nimet vardır: Sıhhat ve boş  vakit”  [3]   sözünden de anlaşılacağı üzere çoğu insan,  sağlığın ve boş vaktin  değerini   bilmiyorlar; bu iki nimetin  değerini ancak  kaybettiğinde  anlıyorlar, ama giden sağlık ve boş vait, bir daha  geri  gelmiyor.

Kimi insan da yeryüzünü ve içindekileri onun emrine amade kılan  ve hizmetine sunan Allah’ı da gereği gibi  takdir etmiyor ve nankörlük ediyor. Kur’an bize Cahiliye Araplarının “Allah’ı hakkıyla takdir edemediklerini..” [4]; O’nu  iyi tanıyamadıklarını, yaptıklarını değerlendiremediklerini; O’nun gücünün ve kudretin  farkında olamadıklarını  haber veriyor.  Nitekim günümüzde Allah’ı  takdir edenler olduğu gibi etmeyenler  de bulunuyor. Allah Teâlâ bu konuda şunları söylüyor: “Biz insanı karışık bir sudan( döllenmiş  yumurtadan) yarattık. Onu halden hale, şekilden şekle soktuk ve nihayet onu  işiten, gören ve akleden bir varlık  haline getirdik.  Ona (doğru) yolu  gösterdik. Artık o, ya şükreden biri, ya da nankör biri olacak.” [5] Dolayısıyla Allah Teâlâ, tercihi insana bırakıyor ve  bu nedenle de  dileyen şükrediyor, dileyen de nankörlük. Ama yapılan her şeyin bir bedeli olduğu gibi, şükrün ve nankörlüğün de bir bedeli oluyor. Ne hazindir ki çoğu insan, bu bedelin  ahirette  ödeneceğini dikkate almıyor  ve bunun  bilincinde  olmuyor.