“Sakin bir denizde, herkes kaptan kesilir.”

John Ray

Salgının yayılım şiddetini artırdığı bir durumda ülkeleri yönetmek oldukça güçleşiyor. Liderler ve üst yönetimler ülke kültürlerine göre farklı tutum, davranış ve icraat sergiliyor. ABD, AB ülkeleri, İngiltere ve Rusya; insan sağlığı ve ekonomiyi olumsuz etkileyen Covit-19 virüsü karşısında ilk başta çaresiz kalmış görünüyor. 

Avrupa ülkeleri içinde Türkiye kendisine geç gelen virüse karşı şimdilik duruma hâkim gibi. Son günlerdeki vaka, ölüm ve iyileşme sayısı giderek artsa bile, Türkiye’nin durumu ve direnci süper güçlerden daha iyi görünmektedir. Salgın sonrası değişimler ülkemize de çok geniş ufuklar açacak, bu değişimde ülke yönetimlerinin nasıl şekilleneceği görülecektir.

Dünya yöneticilerinin kiminin karizmatik, kimilerinin ise sıkıcı olduğu düşünülebilir. Ancak lider ve yöneticiler asla yanlış ve kötü yönettiklerini kabullenmezler. Zaten böyle bir lüksleri de yoktur. Hatta yönetimin temelini oluşturan etkinlik ve verimlilik konusunda başarılı olduklarını bile ileri sürerler. ABD’de yeni yönetiminin yeni bakış açısıyla, salgına karşı daha rahat bir tavır takındığı ve önlemlerde geç kaldığı bilinmektedir.

Yönetimde; planlama, örgütlenme; yönlendirme ve koordinasyon önemlidir. Boy, kavim, kabile, feodal yönetimler zamanında olsaydık başarılı sayacağımız “el yordamı” yöntemi geçerli olabilirdi. İlave olarak, uzun deneyimler sonucunda oluşturulan ve önemli olanın işe başlamak olduğunu vurgulayan “kervan yolda düzülür” mantığı en güçlü sistem kabul edilebilirdi. Yahut “siz nasıl iseniz; idarecinizde öyle olur” hadisindeki bakış açısı dikkate alınabilirdi. Ancak şimdi çok ileride ve bilgi çağındayız.

Günümüzde “etkinlik ve verimlilik” yahut “el yordamı” ve “kervan yolda düzülür” yönetim tarzını hala uygulayan ülke liderleri mevcuttur. Ancak, bugünkü değişimin ve dönüşümün normal sınırları içinde getirdiği devlet, kurum ve uluslararası işletmeler arasındaki acımasız rekabete yeni tür yönetim çılgınlıkları da eklenince bu devasa rekabet şartlarına ayak uydurmak zorlaştı. Diğer taraftan, ülkelerde, kurumlarda ve iş dünyasında devrim niteliğinde yönetim anlayışı büyük değişim geçirdi. Akıl almaz biçimde teknoloji ve bilgi devrimi devam ederken birden bire ortaya çıktığı söylenen virüs her şeyi alt-üst ediverdi.

Bu kez hiçbir yöneticinin işi kolay değil, görünmeyen bir düşmanla mücadele ediliyor. Bu salgın tüm bilinenleri sil baştan oluşturacak gibidir. Başarılı yöneticiler alınan kararların sorumluluklarını da üstlenirler. Her dönem oluşan fırsatlara odaklanırlar. İyi yönetici önce savaşı kazanıp sonra savaşa gidendir. Hırslı, enerjik, keskin polemikçi liderler yönetemediklerini anlayıp mütevazı bir halde kenara çekilmeyi içlerine sindiremezler.                                                                                            

ABD-Çin rekabeti ve yıpratıcı ticaret savaşlarının başlaması dünya piyasalarını her alanda dayanılmaz bir hale sokmuştur. Bu çılgın rekabet sürecinde aniden çıkan (laboratuvarda üretildiği iddia edilen) bu virüs salgını tüm ezberleri bozuverdi. Zaten ekonomik çıkar için “İnsanlık” adına türlü saldırılar düzenlenip sinsi hesaplarla masum insanlar ve doğa katlediliyordu. Küreselleşme ve bölgesel topluluklar kurma yoluyla oluşturulan güç odaklarının dünya yönetiminde nasıl çıkarcı tavır aldıkları son dönemde daha açık biçimde görüldü. Endüstriye bulanmış dünya doğaya yeniden kavuşmanın imkânını iyice ortadan kaldırmıştı.

Şimdi dünyanın dilinde “Artık hiçbir şey eskisi gibi olmayacak!” sözü dolaşıyor. Bu noktaya nasıl gelindiği unutuluyor. Sanki bir virüsü ile siyasal ve ekonomik faaliyetlerin yürütülmesi başta olmak üzere her şey bir anda değişiverdi. Uluslararası ürün, hizmet, sermaye işgücünün serbestçe dolaştığı sınırsız bir zamandan; insanların bu sınırlara kapalı olduğu dar bir yaşama geçmiş olduk. Mevcut sistemler sorgulanmaya başladı. Oysa dünya hiçbir zaman eskisi gibi olmadı, her gün çılgınlığa bir adım daha yaklaşıyor.

Ülkeler arasında üstünlük sağlama, ayakta kalabilme savaşı vardı. Toplumlar bütün kurum ve kuruluşları ile bu üstünlük yarışı içinde öne geçmeyi hedefliyorlardı. Türkiye ülke olarak, kamu ve özel sektörüyle daha güçlü olmak, diğer ülkelerle rekabet etmek, vatandaşını ve gelecek kuşakları daha kaliteli bir yaşam düzeyine hazırlamak için varlığının değerinin bilincinde ve ona değerler katarak geleneksel yönetim anlayışını değiştirdiği yıllar içerisindedir.

Bir virüsle ülkelerin sağlık sistemlerinden tutun, devletlere, ulus-üstü yapılara, aracı kurumlara kadar tüm yapıların böyle bir afette üye ülkelere yardım edip edemeyecekleri test edildi. Devletten devlete ilişki ve yardımların önemi ve önceliği görüldü. Biyolojik savaş, dijital savaş, biyo-terör gibi kavramlar yeniden gündelik hayatımızda canlandı. Ülke yöneticilerinin salgın krizi karşısında nasıl bir tutum takındıkları, yönetim kapasiteleri tek tek test edilmiş oldu. En önemlisi, insanlık sağlık sisteminin önemini fark edip test etti. Bilim insanları, sağlık donanım ve personelinin hayati önemi; sağlık ekibinin verdiği kahramanca hizmeti anlaşıldı.

Hayat birçokları için çok zorlaştı. Kısa süreli afallamadan sonra ülkeler birbirine yardım ve daha çok iyilik yapma yolunu seçti. İyiliğin bulaşıcı özelliği dünyada yeniden test edildi. AB ülkeleri, özellikle de İtalya, İspanya, Fransa’nın geçmiş siyasi şaşalı miraslarından fazla bir etki kalmadığı test edilmiş oldu. Ülkelerin üretimde dışa bağımlığı aza indirmek, kendi kendine yetmek için olağanüstü bir çaba içine girmeleri gerektiği ortaya çıktı. Stratejik ürünlerin sıkı denetimi gündeme geldi.                    

Bu gelişmeler çerçevesinde, Türkiye Doğu, Batı ve kendi jeopolitik haritasında olağanüstü bir güç inşasına devam etmeyi sürdürecektir. Bunu yapacak güç, siyasi birikim, toplumsal bilinç, teknoloji, güvenlik perspektifi vardır. Ancak yenidünya düzeni şekillenirken öncelikle içeride ve çevresinde birlik ve bütünlüğü oluşturabilmesi kaçınılmazdır.

Dünya zaten hiç yerinde durmadı. Derin kaygı, kuşku, endişe ve korku dolu süreç yerine şimdi yine umut ve mücadele ve güven dönemi başlayacaktır. Gün boyunca hiç durmadan düşünen, çalışan, capcanlı beyin taşıyan dünya yöneticilerinin halkına güven vermesi son derece önemlidir. Umut varsa insan her şeyi sonunda başaracak, gelecek hep daha güzel olacaktır.

Dostlukla…
Ali Akça