Bundan tam 268 yıl önce, 1 Kasım 1755’te, sabah saat 09.40’ta; Hıristiyanlıkta bilinen ve bilinmeyen tüm azizlerin anıldığı kutsal günde, “Azizler Yortusu”nda, bugünkü Portekiz’in başkenti Lizbon’da 9 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Voltaire’in deyimiyle, o gün “yeraltı şimşekleri yutuverdi Lizbon’u” her şeyiyle.
İstanbul’da bile hissedilen deprem kiliseleri, sarayları, köşkleri, kütüphaneleri, hastaneleri, evleri, her şeyi yıktı. Şehir yerle yeksan oldu. Yangın çıktı, her yer yandı; yetmedi arkasından tsunami vurdu, bu kez geride kalanları su yuttu. 60 binle 100 bin arası insan öldü. Şehirdeki binaların yüzde 85’i yıkıldı. Tuhaflığa bakın ki deprem sadece Lizbon genelevine zarar vermedi.
O gün Avrupa’da sadece büyük bir gürültüyle yer kırılmadı, onunla birlikte asıl kırılma fikri planda yaşandı. O tarihe kadar her konuda kilisenin görüşü önemliydi. Yani din ne diyorsa oydu. Kiliseye göre o tarihlerde misal depremler “ilahi takdirin” sonucuydu, Tanrı depremler yoluyla “ilahi adaleti” sağlıyor, günahkar insanlardan “intikamını” alıyordu. Bu yolla doğru yoldan sapmış olan sapkınların üzerine gazabını yağdırıyordu.
Ama gelin görün ki Lizbon’da Tanrı günah ve şer yuvaları olan genelevlere dokunmamış, tam da Azizler Gününde kiliselerde toplanmış ibadet eden masum dindarların üzerine kutsal mekanı yıkmıştı.
Bu ne işti?
İlk sözü alanlardan birisi asıl adı François Marie Arouet olan “Voltaire” müstear adıyla bildiğimiz Fransız filozof oldu. Aydınlanma hareketinin yıldızı olarak bilinir Voltaire. Onun için 18. yüzyıl aydınlarının özeti demek de mümkün. Hepsinin savunduğu değerler sanki onun kitaplarında toplanmış gibi. Özgürlükçüdür, zulme karşıdır, aklın yoldaşıdır. Fransız devriminde onun da payı var, getirdiği bütün öneriler somuttur. Keyfi tutuklamalara karşıdır, işkenceye ve ölüm cezalarına da... Cezanın suçla orantılı olmasını savunur, onun için düşünce ve vicdan özgürlüğü esastır.