Hey be! Erzurum’un dadaşı / Halayda çeker başı. Bu türküyü gençlik yıllarımızda rahmetli Yıldıray Çınar’ın sesinden dinlerdik, merhum ne de güzel söylerdi. Bu arada tur arkadaşımız Şenay Hanımın güzel sesinden, konserleri aratmayacak sanat musikisi eserleri dinlediğimizi de kaydetmek isterim.

Erzurum gezimize kahvaltı sonrası başladık. (7 Eylül 2022) Erzurum tarihi eser açısından sanki bir açık hava müzesidir. Yüzlerce eserin çoğu Selçuklu dönemine aittir ve Erzurum bu yönüyle Sivas’a benzer. Önceki yazımızda andığımız yakım ve yıkımlar olmasaydı, kahraman Erzurum tarihi eser yönünden daha da zengin bir şehrimiz olacaktı.

Taş işçiliğiyle meşhur Çifte Minareli Medrese, 1253’de Alaeddin Keykubad’ın kızı Hüdavend Hatun tarafından yaptırılmış, bundan dolayı Hatuniye Medresesi olarak da anılıyor. Divriği’de gördüğümüz Ulu Camii’deki figürlerin tek oluşunun aksine burada simetriye bol bol yer verilmiştir. Erzurum’un simgesi çift başlı kartal, ağzı açık iki yılan, dilimli yapraktan oluşan hayat ağacı gibi figürler ve pano içindeki Arap harfleriyle yazılı Allah kelamı en dikkat çekenleri. Minareler şerefelere kadar yapılmış, üstü tamamlanmamış. Niçin böyle olmuş, niçin yarım kalmış? Buna dair anlatılan iki rivayet var ise de yazıyı uzatacağından ayrıntılarına girmiyorum.

Anıt mezar olarak yapılan üç kümbetleri gezdik. Kümbetler, içinde medfun kişinin görev ve statüsünü belirten özellikler taşıyor. Bunlar Saltuklu Beyliği döneminde kesme taştan yapılmış.

Üç kümbetlerden sonra yakındaki eski Erzurum konağını gezdik. Cümle kapısı Kemaliye’de gördüğümüz kapılar gibi iki tokmaklı idi. Yerel rehber, mahalli şivesiyle konak hakkında ayrıntılı bilgiler verdi. Tokmağın sesine göre kapı bir kadın veya erkek tarafından açılır, gelen misafir kadın ise konağın hanımlar odasına, erkekler ise erkekler odasına alınırdı. Yerel rehberin, telefonlar için kullandığı Afyon mu, Samsun mu sorusu tur arkadaşlarımızın gülüşmelerine yol açtı.

TARİHİ ERZURUM KALESİ

Devamla,  içinde Mescid ile saat kulesini ( Tepsi Minare) barındıran İçkale’yi gezdik. Bugün yerinde yeller esen eski kalenin tarihi, 2500 yıl önce bölgeye hâkim olan Urartular dönemine kadar uzanıyor. Mevcut İçkale Bizans dönemine, Mescid ise Osmanlılar dönemine ait. Devlete isyan eden Abaza Mehmed Paşa, bu kaleye güvenmişti. Bir şekilde affedilmiş ancak Bosna valiliğine tain edildikten sonra idam edilmiştir.

İçkale ziyaretinin ardından, içinde beş bin kişinin ibadet edebildiği Erzurum Ulu Camii’ni vakit darlığı sebebiyle teğet geçtik. 1179’da Saltuklu Emiri Nasreddin Aslan tarafından yaptırılan caminin Kırlangıç tavanı, kırlangıç yuvasının tam aksi olmak özelliğinden dolayı ilgi çekiyor. Tavan içerideki rutubeti, nem ve kokuyu dışarı verirken, caminin yaz aylarında serin, kış aylarında sıcak kalmasına katkı sağlıyor. Sıcak ve soğuk açısından bu tavan şekli yer yer tarihi Erzurum evlerinde de kullanılmış. Camideki akustik, bir köşede okunan Kur’ân’ın diğer yerlerden işitilebilmesi konusunda fevkalade başarılı.