İnsanın en somut meseleyi bile en soyut bir dille ifade etme­ye başlamış olmasına bakarak kendini ifade etme sadedinde bazı sıkıntılarla karşılaşacağını anlamak mümkündür.

Gerçi insan bu... Kendini ifade etmenin yolunu mutlaka bulur. Kendini, fikrini ifade etmek için var edilmiş bi­ricik yaratık odur. O, ne kadar sıkı yaptırımlarla kısıtlanmak istenir­se istensin, ne kadar ağır önlemlerle kuşatılmış olursa olsun, kendini ifade etme ve fikrini açığa vurma sadedinde bulacağı yolların tümünün önceden kes­tirilmesi mümkün olmaz.

İnsanı kendini ifade etmekten men eden yaptırımlar karşısında dilsiz kalması onun varlık tarzına aykırı... O kadar ki, bazen susmayı tercih ettiği zaman­larda, uygulanan yaptırım yüzünden suskun kaldığının sanılması bile yanıl­tıcı olur. Çünkü o, susarak da kendini ifade edebilir. Onun te­mel özelliği konuşma olduğundan ve konuşmanın illâ da lafızla olması gerekmediğinden, susması da anlam ifade eder. Bu nedenle onun susması atın, devenin susması gibi değildir. At ve deve zaten susar ve insan zaten susmaz, konuşur.

Dikkat edilecek husus, birilerinin bir başka birilerini ni­çin susmaya zorladığını anlamak olmalı... Konuşmayı engellemek is­teyenler acaba neyin konuşulmasını istemiyor? Neyin konuşulmasından gocunuyor ve niçin gocunuyor? Gocundukları husus, konuşma önlenirse gizli mi kalıyor? Bir süre gizlenmiş ol­sa bile gizlilik sürgit sağlanabiliyor mu?

İnsan, konuşması engellendiği hallerde kimi zaman meramını jestlerine, mimiklerine sığınarak ifade eder. Kimi zaman pantomim yapmayı dener, kimi zaman fıkra anlatarak meramını ifade eder. Kimi zaman bir şiir onun meramını ifa­de etmeye tercüman olur. Ama bir insanın konuşmaması, eğer o, insan olma şartının dışına çıkmamışsa, hiç bir müeyyide ile sağlana­maz. Ölüm bile onu konuşmaktan men edemez. Hiciv söyleme­sin diye idam edilen şairin sesi, onun sağlığındayken söylediklerini vurgulamaya ve onun sesini çağların ötesine ulaştırmaya yaramıştır; o sesin bastırılmasına değil…